Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να αναφερθούμε στον βρετανικό θίασο Actors of Dionysus (ο τίτλος αποτελεί μία σύγχρονη παραλλαγή του όρου «οι περί τον Διόνυσον τεχνίται», που χαρακτήριζε τα αρχαία σωματεία των ηθοποιών), ο οποίος ιδρύθηκε το 1993 και καταπιάνεται αποκλειστικά και μόνο με παραστάσεις αρχαιοελληνικού δράματος. Από τις 12 έως τις 15 Νοεμβρίου οι Actors of Dionysus ανέβασαν τη Μήδεια στο Rose Theatre του προαστίου Kingston του Λονδίνου. Η παράσταση αυτή, την οποία είχα τη χαρά να κληθώ να προλογίσω και παρακολούθησα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, συνιστά διασκευή της Μήδειας του Ευριπίδη, όπως έντιμα δηλώνεται στο πρόγραμμα. Η διασκευή αυτή ακολουθεί το κείμενο του Ευριπίδη μεταφρασμένο με ιδιαίτερη δεξιότητα από τον David Stuttard, καταρτισμένο κλασικό φιλόλογο και έμπειρο μεταφραστή του αρχαίου δράματος. Η εκφραστικότητα και η ευελιξία της μετάφρασης ανταποκρίνεται πλήρως στους κώδικες της παράστασης, μιας ιδιαιτέρως κινητικής παράστασης σε σκηνοθεσία της Abigail Anderson. Με πρωταρχική πηγή έμπνευσης την επιλογή του Ευριπίδη να κλείσει το έργο με την τελική εμφάνιση της Μήδειας «από μηχανής», η παράσταση υιοθέτησε τεχνικές της εναέριας ακροβατικής, προσαρμόζοντάς τις στις ανάγκες της δραματικής πλοκής και στο αξιακό πλέγμα του έργου. Το σκηνοθετικό αυτό εύρημα πέτυχε να καταδείξει αφενός την οριακή κατάσταση την οποία βιώνει η Μήδεια, την ένταση και αμφιταλάντευσή της και αφετέρου την υπερφυσική της διάσταση μέσω της φυσικής κίνησης της ηρωίδας στον κατακόρυφο άξονα μεταξύ θεϊκού και ανθρώπινου στοιχείου.
Συγκεκριμένα, στον μονόλογο της Μήδειας, την οποία ενσάρκωσε με δεξιοτεχνία η Tamsin Shasha, απαριθμούνται τα δεινά που μαστίζουν το γυναικείο φύλο, σηματοδοτώντας τη γυναικεία ετερότητα στην αθηναϊκή κοινωνία του πέμπτου αιώνα π.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτού του μονολόγου, η ηρωίδα συνδέεται με τα μέλη του Χορού με ιμάντες, προκειμένου να υποδηλώσει την ταύτισή της με τις γυναίκες της Κορίνθου και, κατ’ επέκταση, με ολόκληρο το γυναικείο φύλο. Με αυτό τον τρόπο, παρουσιάζεται να αποσπά κατά την αρχή του έργου τη φυσική τους συμμαχία, ενώ την ίδια στιγμή φαίνεται η ίδια να κινεί τα νήματα της πλοκής, χειραγωγώντας τις γυναίκες του Χορού, όπως στη συνέχεια χειραγωγεί τον Κρέοντα και τον Αιγέα.
Στη ρητορική αντιπαράθεση Μήδειας και Ιάσονα, οι δύο ήρωες ανταλλάσσουν με δριμύτητα τα επιχειρήματά τους, ενώ στροβιλίζονται γύρω από τους ιμάντες που τους συγκρατούν, προβάλλοντας τη δίνη της μεταξύ τους σύγκρουσης. Ευρηματικός είναι και ο τρόπος εμφάνισης του Αιγέα, ο οποίος κυριολεκτικά «ξετρυπώνει» μέσα από το σκηνικό. Με τον τρόπο αυτό, υποδηλώνεται με σκηνικούς όρους η μη αναμενόμενη εμφάνισή του, η οποία δεν προκύπτει από τη δραματική πλοκή και έχει χαρακτηρισθεί ως μη ευλογοφανής από την αρχαία λογοτεχνική κριτική.
Κατά την κατάστρωση του σχεδίου της Μήδειας για εκδίκηση, τα μέλη του Χορού αιωρούνται ανεστραμμένα, καταδεικνύοντας την επικείμενη ανατροπή των πραγμάτων– αυτό που ο ευριπίδειος Χορός ενίοτε ονομάζει μεταβολά κακών. Πριν από την παιδοκτονία η Μήδεια άδει το θρηνητικό ρεμπέτικο Η Ώρα του Θανάτου. Οι ελληνικοί στίχοι επενδεδυμένοι με ανατολίτικη μουσική, σε συνδυασμό με τα κυρίαρχα θέματα του θανάτου και της εξορίας, το καθιστούν λυρικό ισοδύναμο με τη δραματική περίσταση του ευριπίδειου έργου. Η παράσταση κλείνει με την αιωρούμενη Μήδεια να πετά υπερφυσική και απόμακρη πάνω από τον Ιάσονα σαν Ερινύα, προσωποποιώντας την αρχέγονη εκδίκηση στην πλέον αποτρόπαιη μορφή της.
Μία τελευταία αξιοσημείωτη παρατήρηση. Το βρετανικό κοινό απαρτιζόταν από θεατές όλων των ηλικιών, αλλά κυρίως από νέους. Πέρα από την πλούσια θεατρική παιδεία που συνιστά μέρος της πολιτισμικής παράδοσης των Βρετανών, τι είναι αυτό που τους προσελκύει να παρακολουθήσουν μία αρχαιοελληνική τραγωδία; Τα ακραία αισθήματα των τραγικών ηρώων και οι οριακές καταστάσεις που βιώνουν ενδεχομένως να βρίσκουν ανταπόκριση σε κάθε εποχή—και στη δική μας εποχή. Και για τον λόγο αυτό, η Μήδεια έχει επιδεχθεί πολλαπλές αναγνώσεις κυρίως ως προς τη σημασία της για τις γυναικείες σπουδές και ως προς την κοινωνική και πολιτική της διάσταση, τροφοδοτώντας ποικίλες καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις του αρχαίου μύθου στο μεταγενέστερο θέατρο, στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Για τη Βρετανία, όπως και για όλη την Ευρώπη, το αρχαίο θέατρο θεωρείται κοινή πολιτισμική παρακαταθήκη, όχι μόνο ως θεμέλιος λίθος του ευρωπαϊκού θεάτρου, αλλά και ως πηγή διαρκούς καλλιτεχνικής και πνευματικής έμπνευσης. Ως εκ τούτου, η παράσταση του αρχαίου δράματος δεν συνιστά ένα απλό σκέλος της παράδοσης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, αλλά ένα αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης θεατρικής πρακτικής.
Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι και για τους σύγχρονους Έλληνες το αρχαίο θέατρο δεν μπορεί να θεωρείται ένα είδος απαρχαιωμένο ή μονολιθικό, αλλά ένας καταλύτης εξωστρέφειας, ένα μέσον πολιτισμικής ανταλλαγής, εξέλιξης και τελικά επικοινωνίας μας με τον σύγχρονο κόσμο.
*Η Ιωάννα Καραμάνου είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
