Η Λήμνος αποτέλεσε μια από τις έξι στάσεις της Καθημερινής. Εδώ, συνάντησε και μίλησε με τον Ραφαήλ Γιαννέλη, τον τελευταίο καλαθοπλέκτη του νησιού.
Ραφαήλ Γιαννέλης, καλαθοπλέκτης, Λήμνος
Ιδιοκτήτης μιας μικρής οικογενειακής φάρμας που εφαρμόζει πρακτικές βιώσιμης κτηνοτροφίας και σπέρνει τοπικές ποικιλίες οσπρίων και σιτηρών, ο 28χρονος Ραφαήλ Γιαννέλης θεωρείται ο νεότερος και ένας από τους τελευταίους συνεχιστές της καλαθοπλεκτικής παράδοσης της Λήμνου. Δημιουργεί τα περίφημα τυροβόλια, παραδοσιακά πλεκτά χειροποίητα καλαθάκια που χρησιμοποιούνται για την τυροκόμηση δύο «συμβόλων» της λημνιακής γαστρονομίας, δίνοντάς τους τα χαρακτηριστικά σχέδιά τους: το τυρί Καλαθάκι (προϊόν ΠΟΠ) και το Μελίπαστο, του οποίου η τεχνική παρασκευής εντάχθηκε το 2020 στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 
«Η τέχνη του καλαθοπλέκτη ή “τυρεβάνα” συγκαταλέγεται πλέον στις τέχνες υπό εξαφάνιση», σχολιάζει ο ίδιος. «Είναι μια περίπλοκη τέχνη με πολλές παραλλαγές που περνούσε από γενιά σε γενιά. Στα 36 χωριά της Λήμνου εντοπίζουμε 36 διαφορετικές πλέξεις. Στην προσπάθειά μου να διασώσω όσο περισσότερες τεχνικές μπορούσα, κατάφερα να ενσωματώσω σε μια δημιουργία τεχνοτροπίες από τέσσερις διαφορετικές κοινότητες».
«Η τέχνη του καλαθοπλέκτη είναι περίπλοκη. Σε 36 χωριά εντοπίζουμε 36 διαφορετικές πλέξεις».
Μέλος της ομάδας του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), που υλοποιεί δράσεις για τη στήριξη των παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και προϊόντων της Λήμνου, ο Ραφαήλ (με ακαδημαϊκό υπόβαθρο στη νεοελληνική φιλολογία και εθνογραφία) είναι υπεύθυνος του προγράμματος Terra Graeca και μάχεται να διαφυλάξει την τέχνη του λημνιού τυροβολιού, που έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από το πλαστικό. «Σε κάθε κτηνοτροφική οικογένεια μέχρι και τη δεκαετία του ’90 υπήρχε πάντα ένα μέλος που ήξερε να φτιάχνει καλαθάκια από βούρλα στο πλαίσιο της οικιακής τυροκομίας, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής ακόμη και σήμερα στο νησί».
Το 2021, με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, το MedINA υλοποίησε προγράμματα πολιτιστικού τουρισμού στα σχολεία του νησιού με σκοπό την ευαισθητοποίηση των νέων γύρω από την καλαθοπλεκτική, αλλά και τον ρόλο που διαδραματίζει στο αγροοικοσύστημα του νησιού, μια και η τέχνη εξαρτάται από τη βλάστηση της Λήμνου. Πώς όμως μια τόσο ιδιαίτερη τέχνη περνάει στο σήμερα;
«Θεωρώ πως η παράδοση πρέπει να αναπαράγεται δημιουργικά. Για να κρατηθούν ζωντανές οι παραδοσιακές τέχνες πρέπει να ακολουθούν μια πορεία μετάβασης. Σημαντικός στόχος μου είναι η αξιοποίησή της σε πεδία σύγχρονης δημιουργίας και σε νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως η διακόσμηση, το ντιζάιν, η μόδα. Η τέχνη πρέπει να εξελίσσεται, ώστε να βρίσκει τη θέση της μέσα στην καθημερινότητά μας, για αυτό αποφάσισα να πειραματιστώ και να δημιουργήσω σύγχρονα διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα, όπως σουπλά, σουβέρ, φωτιστικά, τσάντες και αξεσουάρ, θέλοντας να δώσω στην τέχνη μια άλλη προοπτική. Η αποδοχή είναι μεγάλη, ο κόσμος εκτιμά τη χειροποίητη δημιουργία και την πολιτισμική ιστορία που μεταφέρει ένα σύγχρονο αντικείμενο. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει μία από τις σπουδαιότερες χειροτεχνικές παραδόσεις, η παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Προσωπικά, έκανα το πρώτο βήμα για τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της καλαθοπλεκτικής του τόπου μου και είμαι πρόθυμος και διαθέσιμος να δείξω τον δρόμο που θα περπατήσει ο επόμενος».
Φωτογραφία: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΟΣΙΔΗΣ
ΕΔΩ μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το αφιέρωμα της "Κ".
