Το 1948, ο Γιάννης Ρίτσος βρέθηκε εξόριστος στο Κοντοπούλι της Λήμνου. Δεν ήταν η πρώτη φορά που τον κυνηγούσαν για τα πολιτικά του φρονήματα, αλλά αυτή τη φορά δεν βρέθηκε σε νησί μακρινό και αφιλόξενο· το Κοντοπούλι είχε σχολεία, πλατεία, γιορτές, φωνές.
Κι όμως, ήταν αρκετά απομονωμένο για να κάνει έναν ποιητή να μιλά με τους τοίχους και τα σύννεφα.
Την εποχή εκείνη, το Κοντοπούλι είχε μόλις αρχίσει να χάνει την παλιά του αίγλη. Από κέντρο της ΒΑ Λήμνου, γεμάτο εμπόρους, σχολεία, εκκλησίες με μάρμαρα από την αρχαία Ηφαιστία και δρόμους πλακοστρωμένους, είχε αρχίσει να μετρά πληγές από τον πόλεμο, την Κατοχή και τη μετανάστευση. Τα σπίτια ήταν λιγοστά, το ψωμί λιγότερο, αλλά οι άνθρωποι ακόμα μοιράζονταν ό,τι είχαν.
Ο Ρίτσος δεν έμεινε αδρανής. Στο Κοντοπούλι έγραψε το «Καπνισμένο Τσουκάλι», ένα από τα πιο σημαντικά ποιήματα της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Το έγραψε ενώ έξω η Λήμνος βράζε από ελονοσία, φτώχεια και αναμνήσεις από εκτελέσεις. Το ποίημα δεν είναι ύμνος στη νίκη αλλά στη μνήμη, στη σιωπή, στην αξιοπρέπεια όσων κουβαλούν τα σημάδια της Ιστορίας χωρίς να θριαμβολογούν.
Το «Καπνισμένο Τσουκάλι» έχει έναν τόνο σχεδόν ιερό. Είναι η προσευχή των ηττημένων που δεν πρόδωσαν. Κι αυτό το ποίημα γεννήθηκε μέσα σε ένα ταπεινό δωμάτιο, σε ένα χωριό που τότε μετρούσε τις πληγές του αλλά δεν είχε ξεχάσει τη δύναμη του χορού, της μουσικής, της λύρας. Οι χωριανοί του Κοντοπουλίου, όπως έγραψε ένας φοιτητής εκείνα τα χρόνια, δεν έχαναν το κέφι τους ούτε μέσα στην πιο βαθιά φτώχεια.
Το χωριό δεν ήταν τυχαίο. Από την αρχαιότητα εκεί υπήρχε πολιτισμός. Ο λόφος Καστροβούνι από πάνω του κρύβει θραύσματα της Ηφαιστίας, οι εκκλησίες του έχουν θεμέλια από μάρμαρο του 5ου αιώνα π.Χ., και τα σχολεία του χτίστηκαν με δωρεές Ελλήνων της Αιγύπτου. Στα ερείπια αυτά περπάτησε ο ποιητής, και άκουσε ίσως, στις χαραμάδες, τις φωνές αυτών που έχτισαν και γκρέμισαν.
Το «Καπνισμένο Τσουκάλι» έγινε ύμνος. Το μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, το απαγγέλλουν ακόμα όσοι θέλουν να μιλήσουν για την ήττα χωρίς μιζέρια και για τη ζωή χωρίς κραυγές. Κι όμως, λίγοι θυμούνται ότι αυτό το ποίημα δεν γράφτηκε στην Αθήνα, ούτε στη Μακρόνησο. Γράφτηκε στο Κοντοπούλι, σε ένα φτωχό δωμάτιο, δίπλα σε μια εκκλησία χτισμένη με αρχαία μάρμαρα και σε ένα σχολείο που είχε χτιστεί με λεφτά της διασποράς.
Ο Ρίτσος δεν έγραψε για το Κοντοπούλι ευθέως, αλλά το ανέφερε. Το σημείωσε σαν να ήταν ένας τόπος ανάμεσα στους τόπους. Κι όμως, για τον ίδιο έγινε σημείο σιωπής και ανάτασης. Όπως όλα τα μεγάλα ποιήματα, το «Καπνισμένο Τσουκάλι» ανήκει και στον τόπο που το γέννησε. Κι αυτός ο τόπος είναι ένα ξεχασμένο, υπέροχο χωριό της Λήμνου.
Πηγή: sportime.gr
