Θεός και σκουπιδάκι: Όσα μου έμαθε η μανιοκατάθλιψη

Η μανιοκατάθλιψη είναι από τις ασθένειες με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στις νεαρές ηλικίες παγκοσμίως. Αυτοκτονίες όταν είσαι down, ατυχήματα όταν είσαι high. «Η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει». Τα καλά νέα είναι ότι αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά. Μπορείς να ζήσεις μια απόλυτα φυσιολογική ζωή, αρκεί να παίρνεις τα φάρμακά σου. Χωρίς σοβαρές παρενέργειες σημειωτέον. Τα κακά νέα είναι ότι πολλές φορές δεν θες να την αντιμετωπίσεις φαρμακευτικά. Για την ακρίβεια, όχι απλώς δεν θες, θες –αντίθετα– να κρυφτείς από αυτούς που σε καταλαβαίνουν και να τη ζήσεις ως το τέλος. Να την επιτείνεις. Τη μανία. Θες κι άλλο, θες λίγο ακόμα. Εγώ, όσες φορές έχω πάθει μανία, έχω τσακωθεί με όλο μου το περιβάλλον, γιατί αισθάνομαι ότι είμαι καλά, πολύ καλά, πάρα πολύ καλά, ότι το ελέγχω απόλυτα και αρνούμαι να πάρω τηλέφωνο το γιατρό μου ή να πάρω τα φάρμακά μου. Το συναίσθημα είναι υπέροχο, είναι μαγικό και δεν υπάρχει κανένα ναρκωτικό η επίδραση του οποίου να είναι έστω και κοντινή σε αυτό. Στην αρχή νιώθεις ευφορία, εγρήγορση, αισιοδοξία. Νιώθεις γεμάτος ενέργεια και χρειάζεσαι πολύ λιγότερες ώρες ύπνου, ενώ καταπιάνεσαι επιτυχώς με πολλά διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα. Το μυαλό σου τρέχει γρήγορα, όλα σου φαίνονται εύκολα, ενθουσιάζεσαι με τα πάντα, είσαι δημιουργικός, ευχάριστος, φλερτάρεις και μιλάς πολύ. Μέχρι εδώ όλα καλά. Αργά ή γρήγορα όμως, το κοντέρ πιάνει τα 200 και τα φρένα σπάνε. Και αφού κάνεις πράγματα επικίνδυνα, αφού πληγώσεις ανθρώπους που αγαπάς, καταστρέψεις σχέσεις, δουλειές κτλ, ξαφνικά κρασάρεις. Και σκέφτεσαι όλα αυτά που έλεγες και έκανες τότε που νόμιζες ότι είσαι θεός και τώρα νιώθεις ακριβώς το αντίθετο. Ένα σκουπιδάκι. Όταν αρχίζει η κατάθλιψη ζητάω αμέσως βοήθεια. Όπως λέγαμε με μια φίλη που τραβάει τα ίδια, η κατάθλιψη της μανιοκατάθλιψης είναι άλλη πίστα. Τα αντικαταθλιπτικά δεν κάνουν τίποτα απολύτως. Ο καθένας τα βιώνει διαφορετικά αυτά τα πράγματα. Εγώ, σε περιόδους βαριάς κατάθλιψης, είμαι σχεδόν νεκρή. Κουλουριασμένη στο κρεββάτι, δεν τρώω, δεν κοιμάμαι παρά μόνο με ηρεμιστικά, φοβάμαι τα πάντα, φοβάμαι τον κόσμο, φοβάμαι να βγω έξω, πονάει όλο μου το σώμα, έχω τύψεις και ντρέπομαι για όλα, νιώθω άσχημη και χαζή. Η πλάκα είναι ότι όντως «χαζεύω». Το μυαλό μου κινείται αργά και οι σκέψεις μου μπλέκονται σε έναν ατέρμονο αρνητισμό που με αποτρέπει από τα πάντα. Η δημιουργικότητά μου χάνεται. Η πιο απλή κίνηση, η πιο απλή πράξη, γίνεται βουνό. Τίποτα δεν μου δίνει χαρά. Ο θάνατος μοιάζει η μόνη λύση. Ο βασικός λόγος που γράφω αυτό το κείμενο είναι για να βοηθήσω κάποιον άλλο, έστω και έναν, που βρίσκεται σε αντίστοιχη κατάσταση και να του πω κάτι πολύ απλό, αλλά πολύ σημαντικό. Θα περάσει. Πάντα περνάει. Η μανιοκατάθλιψη είναι ύπουλη –μπορεί να κρυφτεί για ένα μεγάλο διάστημα και μετά να έρθει πάλι καβάλα στο άλογο. Στην πραγματικότητα δεν φεύγει ποτέ, απλώς κάνει κύκλους. Είναι χρόνια ασθένεια. Συνήθως εμφανίζεται λίγο πριν ή λίγο μετά τα 30, αν και μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί στην εφηβεία ή σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Λένε, ότι μετά τα 50 αρχίζει να υποχωρεί και κάποια στιγμή φεύγει, μαζί με τη νεότητα. Πάντως, η θεραπεία δεν είναι για ένα διάστημα, αλλά για πάντα. Φυσικά προσαρμόζεται, είσαι καλύτερα μειώνεις τη δόση, είσαι χειρότερα παίρνεις κάτι ακόμα. Πρέπει να έχεις έναν πάρα πολύ καλό γιατρό (ψυχίατρο, όχι ψυχολόγο) που να τον εμπιστεύεσαι απόλυτα και να μπορείς να του λες τα πάντα. Πολύ βασικό. Πρέπει να είσαι σε επικοινωνία, όχι συνεχή, αλλά σταθερή. Μπορεί να μην τον έχεις δει για δύο μήνες, αλλά αν ένα βράδυ δεν κοιμηθείς καθόλου, (μανία), πρέπει να τον πάρεις κατευθείαν τηλέφωνο. Έχεις πάντα το κινητό του κι ας μην το χρησιμοποιήσεις ποτέ. (Θα το χρησιμοποιήσεις). Συνήθως παίρνεις ένα κοκτέιλ φαρμάκων, αφού το αντικαταθλιπτικό σε ανεβάζει και μπορεί να σου προκαλέσει μανία κι αυτό που σε ηρεμεί μπορεί να σε ρίξει στην κατάθλιψη. «Αν μου έλεγε κανείς ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα καλύτερος άνθρωπος. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι' αυτό το "ταξίδι"». Ο τελευταίος μου γιατρός, ο τρίτος στη σειρά, είναι κορυφαίος. Την πρώτη φορά που πήγα, high as a kite, μου έδωσε μια σειρά από φάρμακα. Αν θυμάμαι καλά, έπρεπε να παίρνω έξι διαφορετικά χάπια μέσα στη διάρκεια της μέρας. Εγώ σιχαίνομαι τα φάρμακα, δεν παίρνω ούτε ασπιρίνη. Φρίκαρα. Άλλωστε ήμουν ήδη φρικαρισμένη, άυπνη επί μέρες, πτώμα και τσακωμένη με το σύμπαν. Του λέω: «Τόσα πολλά;» και μου απαντάει ατάραχος: «Πώς φαίνεται ότι δεν ξέρεις να μαγειρεύεις». «Ξέρω!», αναφώνησα προσβεβλημένη, γιατί όταν είσαι χάι τα ξέρεις όλα. «Ωραία», μου λέει. «Και πώς κάνεις το βραστό; Ρίχνεις το κρέας στο νερό και το αφήνεις να βράσει; Δεν θα βάλεις κρεμμυδάκι; Πατατούλα, καρότο; Καρυκεύματα;». Με έπεισε, με ηρέμησε και ξεκίνησα να τα κουμπώνω. Ένιωσα αμέσως καλύτερα. Τώρα, ένα χρόνο μετά, παίρνω το ένα δέκατο από αυτά που μου έδωσε τότε και θα συνεχίσω να το παίρνω μέχρι να μου πει να το αλλάξω. Τον εμπιστεύομαι απόλυτα. Νιώθω μια χαρά. Κανονική. Όπως πριν αρρωστήσω. Στεναχωριέμαι, χαίρομαι, πέφτω, ανεβαίνω, όπως όλοι. Όταν υποστώ ένα σοκ, κλονίζομαι. Όπως όλοι. Το εκκρεμές μου σταμάτησε να γυρνάει σαν τρελό, διανύει τώρα τη σωστή απόσταση. Μετά από 12 χρόνια φριχτής ταλαιπωρίας, νιώθω επιτέλους αισιόδοξη. Νομίζω ότι είμαι σε καλό δρόμο. Μέχρι να φτάσω σ' αυτό το σημείο, έχω αλλάξει τρεις ψυχιάτρους και τρεις ψυχολόγους. Η πρώτη μου ψυχολόγος ήταν μια πανάκριβη κυρία μεγάλης ηλικίας γαλλοσπουδασμένη και υπέρμαχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Επί δύο χρόνια προσπαθούσε να με πείσει ότι δεν έχω τίποτα, εκτός από ένα φουσκωμένο εγώ, που θέλει να τραβάει την προσοχή. Μάταια της έλεγα ότι δεν μπορώ να αναπνεύσω από την κατάθλιψη, ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα, ότι υπάρχει αυτή η ασθένεια στην ευρύτερη οικογένειά μου. Ήταν ανένδοτη. Δεν ήθελε να πάρω φάρμακα και ψάχναμε μαζί στα όνειρά μου και στην παιδική μου ηλικία για μια λύση. Δυστυχώς γι' αυτήν, είχα την τύχη να έχω μια πάρα πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Αφού είδα και απόειδα, σταμάτησα να πηγαίνω. Έχασα δύο χρόνια από τη ζωή μου και πάρα πολλά λεφτά. Τον δεύτερο ψυχίατρο, στον οποίο πήγα για ένα χρόνο, κανονικά θα έπρεπε να τον καταγγείλω στον ιατρικό σύλλογο. Θέλω να πω με αυτά, ότι η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει. Ο ψυχίατρος είναι υποχρεωτικός. Ο ψυχολόγος προαιρετικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότερο σημαντικός. Όμως, η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη. «Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη». Η μανιοκατάθλιψη είναι πολύ δύσκολη στη διάγνωση, παίρνει πολλές διαφορετικές μορφές, έχει πολλά διαφορετικά συμπτώματα, τρομερές διαβαθμίσεις και δεν υπάρχει κάποια εξέταση αιματολογική, εγκεφαλογράφημα κτλ που να μπορεί να την εντοπίσει. Συχνά θεωρούν ότι έχεις κατάθλιψη και σου δίνουν αντικαταθλιπτικά, τα οποία σε πετάνε στον αέρα. Έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα. Κανένας μας δεν έχει ακριβώς τα ίδια συμπτώματα. Άλλοι έχουν πιο έντονες μανίες και άλλοι πιο βαριές καταθλίψεις. Κάποιοι είναι ικανοί να πετάξουν μια ολόκληρη περιουσία σε μια βραδιά στο καζίνο και άλλοι μπορούν να κλειστούν επί μια εβδομάδα σπίτι τους χωρίς φαγητό και ύπνο γράφοντας ή ζωγραφίζοντας, μέχρι να ξεπεράσουν τα όριά τους και να καταρρεύσουν. Στην κατάθλιψη, κάποιοι κλαίνε όλη μέρα, δεν τρώνε και δεν κοιμούνται, ενώ άλλοι κοιμούνται ατέλειωτες ώρες και τρώνε ό,τι βρουν μπροστά τους. Περιττό να πω ότι αυτές οι ακραίες διακυμάνσεις οδηγούν και σε ακραίες αυξομειώσεις βάρους (εγώ έχω ανεβοκατέβει 20 κιλά σε διάστημα έξι μηνών και αυτό πάνω από μια φορά). Η λίμπιντο ανεβοκατεβαίνει μαζί με τη διάθεση. Στην κατάθλιψη απλά δεν υπάρχει, στη μανία είναι ασυγκράτητη. Πολλοί υποφέρουν από αυτή την αρρώστια, χωρίς να το ξέρουν και μαζί τους υποφέρουν και οι δικοί τους. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων εθισμένων σε διάφορες ουσίες έχει αυτό το πρόβλημα. Πολλοί αλκοολικοί πίνουν γιατί έχουν μανιοκατάθλιψη. Το πρόβλημά τους δεν είναι ο αλκοολισμός. Σε αυτόν οδηγούνται επειδή υποφέρουν. Μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις, στον τομέα της ιατρικής στον εικοστό αιώνα, ήταν η θεραπευτική δράση του λιθίου στην αντιμετώπιση της μανιοκατάθλιψης. Έγινε, και αυτή, τυχαία. Ένας φίλος ψυχίατρος έλεγε ότι αν είχε ανακαλυφθεί λίγο νωρίτερα, ο Χέμινγουέι δεν θα είχε αυτοκτονήσει. Ούτε η Βιρτζίνια Γουλφ. Μεγάλοι συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, ηθοποιοί και καλλιτέχνες πάσχουν από την ασθένεια αυτή. Ο Λέοναρντ Κοέν έχει πει ότι προσπαθεί να ζει χωρίς φάρμακα για να μην περιορίζει τη δημιουργικότητά του. Περνάει όμως μεγάλα διαστήματα απομονωμένος, παλεύοντας με μια απέραντη θλίψη. Όταν βγαίνει από αυτήν, μας προσφέρει τους καρπούς της. Ο Στίβεν Φράι, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, γύρισε ένα υπέροχο ντοκιμαντέρ για το BBC με τίτλο «The secret life of the manic depressive». Μίλησε με πολλούς διάσημους του Χόλιγουντ που υποφέρουν από αυτήν την αρρώστια, όπως τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους και την Κάρι Φίσερ, αλλά μίλησε πολύ και για τη δική του εμπειρία. Λένε ότι ο Ναπολέων ήταν μανιοκαταθλιπτικός. Και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Πάντως ο Τσόρτσιλ ήταν σίγουρα. Μια σειρά από επιφανείς ανθρώπους της τέχνης, της πολιτικής και της επιστήμης παλεύουν κρυφά ή φανερά με αυτή την αρρώστια. Η τελευταία που βγήκε να μιλήσει δημόσια γι' αυτό είναι η Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, με αφορμή την πρόσφατη νοσηλεία της. Στα του οίκου μας, μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες συγγραφείς, η Μαργαρίτα Καραπάνου έγραψε και μίλησε για αυτήν, πριν τον πρόωρο θάνατό της. Η μανιοκατάθλιψη είναι ευχή και κατάρα. Σε ανεβάζει στον ουρανό και σε πετάει στα τάρταρα. Αν μου έλεγε κανείς, ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα νομίζω καλύτερος άνθρωπος. Με μεγαλύτερη κατανόηση για την αδυναμία του άλλου και λιγότερη αλαζονεία. Αξιολογώ διαφορετικά τα σοβαρά από τα μη σοβαρά προβλήματα. Χαίρομαι όταν ξυπνάω το πρωί και νιώθω καλά. Δεν το θεωρώ πια δεδομένο. Έχω ανέβει πολύ ψηλά και έχω πέσει πολύ χαμηλά. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι' αυτό το «ταξίδι». Έχω χρέος απέναντι στον εαυτό μου και απέναντι σ' αυτούς που μ' αγαπάνε, τώρα που έχω πια καταλάβει τι μου συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται, να είμαι καλά. Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους, ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη. Είμαι πάντα εγώ. Το στοίχημα τώρα είναι να μάθω να ισορροπώ ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Κι αυτό ισχύει για όλους μας, όχι μόνο για τους μανιοκαταθλιπτικούς.

Η Αριάδνη Λουκάκου έχει δουλέψει στην τηλεόραση, στο θέατρο και σε περιοδικά ως δημοσιογράφος και σκηνοθέτις. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται επαγγελματικά με το ταϊλανδέζικο μασάζ.