Ηταν 23 Απριλίου του 2010, ημέρα Παρασκευή, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου ανήγγειλε από το Καστελόριζο ότι προ του κινδύνου άμεσης χρεοκοπίας της χώρας προσφεύγει στον μηχανισμό στήριξης που μόλις είχε συγκροτηθεί από την Ε.Ε. για να αντιμετωπίσει προβλήματα όπως το ελληνικό. Με αφορμή την Ελλάδα. Και σηματοδοτούσε και την πρώτη συμμετοχή του ΔΝΤ σε πρόγραμμα χρηματοδότησης χώρας της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Αναδεικνύοντας το δραματικό αδιέξοδο της χώρας, προσπάθησε να δώσει έναν τόνο αισιοδοξίας ότι «το ταξίδι μέχρι την Ιθάκη θα γινόταν πλέον μέσα σε χαρτογραφημένα νερά». Το ταξίδι, η σύγχρονη οδύσσεια του Ελληνισμού πράγματι ξεκίνησε, όντως η χώρα διασώθηκε, αλλά με βαριές απώλειες.
Ποια «χαρτογραφημένα νερά»; Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες την περίμεναν. Η ύφεση γονάτισε ολόκληρους κλάδους της οικονομίας, το 25% του ΑΕΠ αφανίστηκε, χιλιάδες επιχειρήσεις έκλεισαν, η ανεργία εκτινάχτηκε στο 27,8%, με μια ολόκληρη γενιά Ελλήνων να αναζητεί διέξοδο στο εξωτερικό και τη χώρα να χάνει τα καλύτερα μυαλά της, συγχρόνως με την αυτοπεποίθησή της ότι μπορεί να αντέξει στις οικονομικές δυσκολίες.
Σήμερα, τα περισσότερα ανήκουν στο παρελθόν. Οι πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αναγνωρίζουν λάθη, αδικίες, έως και τρομερές υπερβολές που έγιναν σε βάρος της Ελλάδας. Πολλοί τώρα σκιαγραφούν ή υπαινίσσονται ότι αρκετά στο ελληνικό πρόγραμμα μπορούσαν να γίνουν με άλλον τρόπο. Με άλλο μείγμα πολιτικής - όχι το σκληρότερο και το πιο ανελαστικό.
Οχι άκοπα ή ανέξοδα. Αλλά με μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθησία. Σήμερα, οι έπαινοι για την ελληνική οικονομία περισσεύουν. Από μαύρο πρόβατο, η χώρα σήμερα αντιμετωπίζεται ως ανερχόμενος ελκυστικός επενδυτικός προορισμός. Με την οικονομία να υπεραποδίδει σταθερά τα τρία τελευταία χρόνια έναντι των υπολοίπων στην Ευρωζώνη, με εξασφαλισμένη τη βιωσιμότητα του χρέους της και έχοντας ξεπεράσει πολλές από τις παθογένειες του παρελθόντος.
Λάθη και αδικίες
Δεκατέσσερα χρόνια μετά, ο Γ. Παπανδρέου επιμένει ότι η κίνηση εκείνη αποτελούσε μονόδρομο, καθώς δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Επιρρίπτει την ευθύνη στην κυβέρνηση Καραμανλή και τα μη έγκαιρα αντανακλαστικά των Ευρωπαίων. Ωστόσο, είχε προειδοποιηθεί πριν από τις εκλογές ότι το έλλειμμα κάλπαζε στα ύψη, πολύ πάνω από το 10%, από τον κεντρικό τραπεζίτη Γιώργο Προβόπουλο. Ενώ δεν γίνεται να «συνωμότησε το σύμπαν» για να παραφράσει το περίφημο «λεφτά υπάρχουν» που εξέπεμψε προεκλογικά από τη ΔΕΘ.
Διότι τις παροχές 1 δισ. με το «καλημέρα» της διακυβέρνησής του δεν τις βρήκε με τη μέθοδο τού «έλεγα, λεφτά θα υπάρξουν εάν...», όπως αργότερα αιτιολόγησε τη δήλωση. Ηταν από τα λεφτά τού χωρίς «εάν...». Και αυτό οι αγορές το εξέλαβαν τοις μετρητοίς.
Εκοψε μισθούς και συντάξεις, ανέδειξε το θέμα του τρόπου διαχείρισης, τη διαφθορά, την έλλειψη διαφάνειας, χωρίς να πει επί λέξει ότι η Ελλάδα είναι διεφθαρμένη χώρα, αλλά έτσι την περιέγραψε. Ισχυρίζεται πως όταν πήγε στο Βερολίνο ζήτησε ισχυρή δήλωση από τη Μέρκελ, αλλά δεν την έλαβε, ενώ ο Σόιμπλε με αμφίσημες δηλώσεις πυροδοτούσε την ανησυχία των αγορών για χρεοκοπία της χώρας και Grexit. Αναζήτησε κεφάλαια, αγοραστές των ελληνικών ομολόγων παντού, αλλά δεν συνάντησε κανέναν πρόθυμο.
Κάπως έτσι... κατέπλευσε στο Καστελόριζο. Και για το μετέπειτα φιάσκο στις Κάννες επιρρίπτει όλη την ευθύνη στον Σόιμπλε, που συντηρούσε τη συζήτηση περί Grexit, διαρρηγνύοντας τα ιμάτιά του ότι το δημοψήφισμα θα ήταν η απάντηση. Σε αυτές τις αιτιάσεις, όμως, υπάρχει ισχυρός αντίλογος και η ετυμηγορία του ελληνικού λαού που του απέδωσε το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Στα χέρια του έσκασε η βόμβα.
Εστω και δαπανηρά, η χώρα μπορούσε να δανείζεται από τις αγορές στην έναρξη της πρωθυπουργικής θητείας του, αλλά την έχασε στους επόμενους μήνες. Ολα αυτά του στοίχισαν την πρωθυπουργία, αιχμαλώτισαν κάθε προοπτική προσωπικού πολιτικού μέλλοντος (βλέπε ΚΙΔΗΣΟ) και αργότερα ήττα από τον Ανδρουλάκη στη διεκδίκηση της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ, το οποίο άγγιξε τα σύνορα της εξαΰλωσης. Αλλά για τον ελληνικό λαό το τίμημα ήταν ασύγκριτα υπέρτερο.
Η βιογραφία Μέρκελ
Η Ανγκελα Μέρκελ, το καθοριστικότερο ίσως πρόσωπο στην εξέλιξη της ελληνικής περιπέτειας, κατέρχεται σήμερα στο... τερέν των απομνημονευμάτων. Τι θα πει για την Ελλάδα και το πώς διαχειρίστηκε την κρίση της, τι απ’ όσα ισχυρίζεται ο αείμνηστος Σόιμπλε θα επιβεβαιώσει ή θα διαψεύσει;
Θέμα που, καθ’ ομολογία της, ήταν το σοβαρότερο των 16 χρόνων της στην Καγκελαρία. Τόσο ώστε να το επικαλείται τώρα για το γεγονός ότι της απέσπασε την προσοχή από τα σχέδια που απεργαζόταν ο Πούτιν για την Ουκρανία. Ρηχή, από πρώτη ματιά, δικαιολογία δείχνει για την καγκελάριο-ρομπότ. Ή μήπως όχι;
Η αλήθεια είναι ότι αναζητούσε ισορροπία ανάμεσα σε εσωτερικές πολιτικές πιέσεις, την έξαλλη κοινή γνώμη και τα οργισμένα ΜΜΕ για «τους Ελληνες που κάθονται και καλοπερνούν, εξαπατούν τις Βρυξέλλες και τα χρέη τους θα τα πληρώσουν οι Γερμανοί» και την ανάγκη να βρεθεί τέτοια λύση για το ελληνικό χρέος ώστε οι αγορές να ηρεμήσουν και να μην αναζητήσουν το επόμενο θύμα. Εστω κι έτσι, υπερνίκησε φοβίες και αναβλητικότητα, τελικά και την πίεση του Σόιμπλε ότι το Grexit θα κατεύναζε τις «πεινασμένες για αίμα» αγορές.
Οπως και η ίδια παραδέχτηκε αργότερα, πήρε αρκετές λανθασμένες αποφάσεις. Αργησε να δώσει το σήμα για συμμετοχή του ΔΝΤ στην ελληνική διάσωση, να εγκρίνει το τελικό σχέδιο για το πρώτο μνημόνιο και το διακρατικό δάνειο, παρότι της έλεγαν πως η καθυστέρηση σημαίνει μεγαλύτερο πακέτο στήριξης.
Σήμερα η Μέρκελ θεωρητικά ζει την ήσυχη ζωή της συνταξιούχου. Εχει πάρει αποστάσεις από το κόμμα της, δεν δέχτηκε καν τον τίτλο της επίτιμης προέδρου. Ασχολείται αποκλειστικά με τα δικά της απομνημονεύματα, καθημερινά συνεργάζεται με την επί 16 χρόνια διευθύντρια του γραφείου της στην Καγκελαρία, την 61χρονη Μπεάτε Μπάουμαν. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στη Γερμανία το φθινόπωρο, αρχικά ήταν για τον Μάιο, από τις εκδόσεις Kiepenheuer & Witsch.
Η Μπάουμαν γνωρίζει κάθε πτυχή των κρίσεων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Μέρκελ. Οπως η ελληνική. Και φυσικά, η κρησάρα της θα χρωματίσει κατάλληλα τις εκδοχές της πρώην καγκελάριου και για το ελληνικό ζήτημα, ακόμα κι εκείνη του αείμνηστου Σόιμπλε. Ο οποίος είχε πολλές φορές δώσει τον τόνο στα Eurogroup και τις Συνόδους Κορυφής για το ότι «μια έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα είχε πονέσει τους Ελληνες μία φορά και θα είχε αποφευχθεί η ατέλειωτη επίπονη διαδικασία που βιώνουν».
Σε αυτόν αποδίδεται η αρχική κάθετη απόρριψη κάθε σκέψης αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Αναγκάστηκε να δεχθεί το κούρεμα το καλοκαίρι του 2011, προτείνοντας όμως πριν στον Ευάγγελο Βενιζέλο το Grexit με κάποια από τα έξοδα πληρωμένα.
«Καλό κουράγιο»
Το «καλό κουράγιο» ο «προνοητικός» Ολι Ρεν φρόντισε να το... ευχηθεί από την 1η Μαρτίου 2010, δύο μήνες πριν από την ελληνική προσφυγή. Σε μια σκηνή από το εφιαλτικό μέλλον, ο τότε Επίτροπος για την οικονομία είχε έρθει στη χώρα ως επικεφαλής πολυμελούς άτυπου κλιμακίου της μετέπειτα «θεσμικής τρόικας» (Κομισιόν, ΕΚΤ, ΔΝΤ).
Κατέστησε σαφές ότι περιμένει άμεσα πρόσθετα μέτρα 4,5 δισ. σε μια προσπάθεια να μην κλείσουν οι αγορές για μας. Καταλήγοντας, είπε στα ελληνικά: «Καλό κουράγιο». Η απάντηση, άμεση και ενδεικτική της άγνοιας κινδύνου και της ελαφρότητας κάποιων: «Δεν θα μας τα πάρεις τα Καγιέν, Ολι Ρεν, Ολι Ρεν».
Χρόνια αργότερα, το 2014 ζήτησε συγγνώμη από το Ζάππειο και επανειλημμένα ευχήθηκε «καλή συνέχεια» στην Ελλάδα, προσθέτοντας ότι πρέπει να συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις για να προωθηθεί η ανάπτυξη. «Το μέλλον για την Ελλάδα είναι τώρα λαμπρό», εκτίμησε το 2019. Δεν πρωτοτύπησε, πολλοί το έλεγαν πια. Κεντρικός τραπεζίτης της Φινλανδίας από το 2017, δεν φημίζεται για ευστοχία προβλέψεων, ούτε για σταθερότητα απόψεων.
Για την Ελλάδα π.χ. έκοβε κάθε συζήτηση περί «κουρέματος» του χρέους της, καθώς «θα είχε ολέθριες συνέπειες για την ίδια, αλλά και για την ευρωπαϊκή οικονομία». Λίγο αργότερα, υπερθεμάτιζε τη γαλλογερμανική επιλογή για το PSI. Ως κεντρικός τραπεζίτης, υπήρξε αρχικά «περιστέρι», μετά όμως πέρασε στην πλευρά των «γερακιών», ακολουθώντας την Κριστίν Λαγκάρντ.
Οι φιλοδοξίες του ξεπερνούν, πάντως, τη Φρανκφούρτη. Από τους «μνηστήρες» για τη διαδοχή της Λαγκάρντ στο ΔΝΤ το 2019, υποχώρησε, αφήνοντας στον τελευταίο γύρο να αναμετρηθούν Γκεοργκίεβα και Ντάιζελμπλουμ. Τον Ιανουάριο διεκδίκησε τη φινλανδική προεδρία με την υποστήριξη του κεντρώου κόμματος. Αλλά οι συμπατριώτες του, που τον εκθείαζαν όταν εμφανιζόταν υπέρμαχος της αιματηρής λιτότητας για τη συμμόρφωση της Ελλάδας, δεν τον θέλουν ούτε κατά διάνοια για δικό τους πρόεδρο. Ηρθε τέταρτος στον πρώτο γύρο, με μόλις 15,3%.
Οι μπίζνες του DSK
Ο Ντομινίκ Στρος Καν ήταν εκείνος που εξέθεσε τον Γ. Παπανδρέου για τον κρυφό σχεδιασμό που υπήρχε από τον Δεκέμβριο του 2009 για εμπλοκή του ΔΝΤ στη «σωτηρία» της χώρας. Δέχτηκε το αίτημα τηλεφωνικά, του απάντησε πως απαιτείται συμφωνία των Ευρωπαίων. Η επόμενη συνάντησή τους, στην... κουζίνα ενός ξενοδοχείου στο Νταβός, απλώς επιτάχυνε τις εξελίξεις. Τα αποκάλυψε στη γαλλική τηλεόραση τον Φεβρουάριο του 2011, λίγους μήνες πριν από την αποκαθήλωσή του από το ΔΝΤ λόγω του σκανδάλου της «Σουίτας 2806».
Ηταν το αντίπαλο δέος στη γερμανική οικονομική και πολιτική παντοκρατορία στην Ευρωζώνη και η Ελλάδα έγινε άθελά της το πεδίο πάνω στο οποίο παίχτηκε αυτό το ιδιότυπο μπρα ντε φερ. Εξαπέλυσε σφοδρό «κατηγορώ» κατά Μέρκελ και Σαρκοζί για την απόφαση περί μη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους.
Το δικαστήριο τον απάλλαξε, λόγω αμφιβολιών, για το σκάνδαλο της σουίτας (βιασμός μετά μαστροπείας). Στα 75 του ζει στο Μαρόκο, είναι και φορολογικός του κάτοικος, έχοντας εταιρεία επενδύσεων και συμβουλών, την Parnasse Ιnternational, εγκατεστημένη στην ελεύθερη ζώνη Casablanca Finance City, με πλήρη φοροαπαλλαγή.
Το 2018 δημιούργησε νέα υπεράκτια εταιρεία συμβουλών, την Parnasse Global Limited, καταχωρημένη στο μικρότερο των επτά Εμιράτων, το Ρας Αλ-Κάιμα, γνωστό φορολογικό παράδεισο. Μέσω των δύο εταιρειών εισπράττει αμοιβές για ομιλίες σε συνέδρια και συμβουλές σε εταιρείες. Κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις για αυτά σε ανακριτές του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών, το όνομά του αναφερόταν και στα έγγραφα των Panama Papers, ωστόσο ουδέν μεμπτόν προέκυψε.
«Είμαι και θα είμαι πάντα φίλος της Ελλάδας», είπε πρόσφατα, ενώ με τη νέα σύζυγό του Μιριάμ Λ’Αουφίρ περνάνε συχνά μέρος των διακοπών τους στη Μύκονο και άλλα ελληνικά θέρετρα.
Ο σκληρός Τόμσεν
Φίλος λοιπόν της Ελλάδας ο DSK, όμως όρισε επικεφαλής του κλιμακίου του ΔΝΤ τον Πολ Τόμσεν. Πρόσωπο που ταυτίστηκε με τις πιο ανάλγητες κοινωνικές πτυχές των μνημονίων. Συνταξιούχος ο Δανός, υπερασπίζεται τώρα τα δόγματά του για τη χώρα μας. Παραμένει αμετανόητος. Το 2021, στο συνέδριο του Economist, εκτιμούσε ότι το ελληνικό χρέος θα συνεχίσει να διογκώνεται λόγω «παθογενειών που γεννά το πελατειακό σύστημα της χώρας».
Καταλήγοντας στον αφορισμό ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ευημερήσει στην Ευρωζώνη και θα χρειαστεί νέα γενναία αναδιάρθρωση του χρέους της στο μέλλον. Ποιος; Αυτός που όρθωνε βέτο, σε σύμπνοια με τον Σόιμπλε, σε κάθε πρόταση αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους έως το 2011. Επιδεινώνοντας την πορεία του και αυξάνοντας το κόστος της διάσωσης.
Για τον ρόλο που έπαιξε ο εμμονικός Τόμσεν στη διαχείριση του ελληνικού προβλήματος, αρκεί μια αποκάλυψη-παραδοχή υψηλόβαθμου στελέχους του ΔΝΤ στον Γιάννη Στουρνάρα: «Αν τα γνωρίζαμε αυτά, θα έπρεπε να είχε απολυθεί για ρατσισμό εναντίον της χώρας σας».
Ο Γάλλος «ασθενής»
Μετά την ήττα στις προεδρικές εκλογές του 2012 από τον Φρανσουά Ολάντ και την αποτυχία του να επανέλθει στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, ο Νικολά Σαρκοζί ασχολείται περισσότερο με τις σοβαρές δικαστικές υποθέσεις που τον καταδιώκουν και την καλοπέρασή του με την Κάρλα Μπρούνι, επισκεπτόμενος συχνά την Ελλάδα. Στην ελληνική κρίση χρέους το 2009-10 δόθηκε μια σφοδρή μάχη ισορροπιών στον γαλλογερμανικό άξονα, ο ίδιος όμως αποδείχτηκε υποχωρητικός απέναντι στις γερμανικές αξιώσεις, ο εντελώς «αδύναμος κρίκος» στη συμμαχία των Merkozy.
Πρόσφατα, ο πρώην επικεφαλής της Διεθνούς Ενωσης Τραπεζών (IFF) Τσαρλς Νταλάρα τού απέδωσε υποκριτικές ικανότητες σπουδαίου ηθοποιού, όταν τον Οκτώβριο του 2011 απείλησε σε κλειστή σύσκεψη στις Βρυξέλλες τεχνοκράτες και τραπεζίτες ότι «αν δεν αποδεχθείτε τη θέση μας, σε 4 ώρες που ανοίγουν οι αγορές στην Ασία», και κοίταξε δήθεν δραματικά το ρολόι του, «θα καταστρέψω εσάς και τις τράπεζες που εκπροσωπείτε και θα σας θάψω όλους στον Τύπο».
Κλείνοντας αμέσως μετά το μάτι στον Νταλάρα και τον Ζαν Λεμιέρ! Μήπως το ίδιο «αυθόρμητη» και «ειλικρινής» ήταν και η επίθεσή του στον Γιώργο Παπανδρέου στις Κάννες, με τα γνωστά «είσαι τελειωμένος» κ.λπ., τρεις εβδομάδες αργότερα;
Ο 82χρονος σήμερα Ζαν-Κλοντ Τρισέ, τότε επικεφαλής της ΕΚΤ, εκτιμά πως η Ελλάδα έχει επιστρέψει στον «ενάρετο δρόμο» και η οικονομία της δεν κινδυνεύει. Υπεραμύνεται των επιλογών του για την αποφυγή του Grexit το 2010, αποδίδοντας εύσημα στις προσπάθειες του τότε αντιπροέδρου της ΕΚΤ Λουκά Παπαδήμου. Μπορεί να τον αποκάλεσαν «ο κύριος Ευρώ», εγκλωβισμένος όμως στις γαλλογερμανικές διενέξεις, δεν παρενέβη δραστικά το 2010, όπως ο Ντράγκι αργότερα με το «whatever it takes» για να το σώσει, με αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους.
Το 2019 ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο δήλωσε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες το 2012 του είπαν πως η Ελλάδα ήταν αδύνατο να παραμείνει στην Ευρωζώνη. «Ηταν η πιο δύσκολη περίπτωση. Ακόμα και νομπελίστες έλεγαν ότι έπρεπε να φύγει από την Ευρωζώνη», ανέφερε στο Φόρουμ των Δελφών. Και αμέσως μετά, ότι «η πραγματικότητα είναι ότι τώρα πια η Ελλάδα μπορεί να ατενίζει το μέλλον με αυτοπεποίθηση».
Ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν και μετέπειτα μη εκτελεστικός πρόεδρος της Goldman Sachs International δεν είπε ποτέ τι έκανε ή τι δεν έκανε ο ίδιος για την ελληνική διάσωση. Πρόσφατα επέρριψε στην αδυναμία της Eurostat να ελέγξει σε βάθος τα ελληνικά δημοσιονομικά στοιχεία την «έκρηξη» του 2009. Φυσικά, λανσάρει ότι -και- αυτός απέτρεψε την πρόταση Σόιμπλε για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.
Ο Χέρμαν βαν Ρομπέι, πρόεδρος τότε του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ήταν πάντα κατά του Grexit, όμως η πολιτική του επιρροή στις σημαντικές αποφάσεις δεν ήταν ποτέ ανάλογη του θεσμικού βάρους της θέσης του. Ο 77χρονος Βέλγος παλαίμαχος πολιτικός θεωρεί ότι «η Ελλάδα δεν είναι πια “ασθενής” της Ευρώπης, αλλά μια πλήρως ανεπτυγμένη ευρωπαϊκή χώρα». Εφιστά πάντως την προσοχή για μη επανάληψη λαθών του παρελθόντος. Τα είπε όταν του απονεμήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, στη Θεσσαλονίκη, το 4ο Πανευρωπαϊκό βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ».
Κάπου εκεί υπήρχε και ο τότε πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Ο πιο θετικός προς την Ελλάδα και αλληλέγγυος στις δυσκολίες, όπως έπραξε και ως πρόεδρος της Κομισι όν μετά το 2014. «The Game is Over», είπε στον Γιώργο Παπακωνσταντίνου όταν του παρουσίασε τα εξωφρενικά ελληνικά δημοσιονομικά στοιχεία στο πρώτο Eurogroup μετά τις εκλογές (19 Οκτωβρίου 2009).
Διαχρονικά αντίθετος στο Grexit, αλλά και στην εμπλοκή του ΔΝΤ, δέσμιος όμως συχνά των γαλλογερμανικών ισορροπιών. Δείχνει με πολλούς τρόπους πως αγαπά την Ελλάδα, ως συνταξιούχος πια επισκέπτεται το ίδιο συχνά τη χώρα μας, μιλάει για τα εκατέρωθεν λάθη του παρελθόντος και απολαμβάνει την εκτίμηση της πλειονότητας των Ελλήνων.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: AFP / Visual Hellas, EUROKINISSI
Πηγή: protothema.gr
