Οι κωπηλάτες ANZACs της Λήμνου

Οι Αυστραλοί στρατιώτες AΝΖΑCs που βρέθηκαν στη Λήμνο κατά τη διάρκεια της Eκστρατείας της Καλλίπολης κωπηλατούσαν συχνά στον Κόλπο του Μούδρου. Αναμεσά τους και ένας Ολυμπιονίκης κωπηλάτης που έμελλε η τελευταία του κωπηλασία να είναι στα νερά του Βορείου Αιγαίου.

Ο Κόλπος του Μούδρου είναι ένα από τα ασφαλέστερα φυσικά λιμάνια της Ελλάδας. Η ασφάλεια και η προστασία που παρέχει από τους ανέμους το κατέστησε σημαντικό μέρος για τους Αυστραλούς στρατιώτες που ήρθαν στη Λήμνο. Εκεί αγκυροβόλησαν τα πλοία τους και αγόραζαν διάφορα αγαθά από τους ντόπιους που τους τα πήγαιναν με τις βάρκες τους. Συχνά οι στρατιώτες έμπαιναν σε αυτές τις βάρκες για να βγουν στη στεριά, όπως έκανε ο Αυστραλός πολεμικός ανταποκριτής Charles Bean.

Και άλλοι Τούρκοι στρατιώτες αιχμάλωτοι κατά τη διάρκεια της Εκστρατείας, υπό γαλλική φρούρηση. Φώτο: Lemnos, 1915. Photo Lieutenant Ernest Brooks. IMW (London)

Κάποιοι στρατιώτες, όμως, άρχισαν να βγαίνουν και μόνοι τους με μικρά πλεούμενα γύρω στο νησί. Από την έρευνα που έκανα μελετώντας ημερολόγια, γράμματα και άλλα αναμνηστικά, έμαθα για δύο Αυστραλούς στρατιώτες που έκαναν κωπηλασία στην περιοχή. O ένας ήταν ο στρατιώτης Leslie Wilkinson και ο άλλος ο στρατιώτης Henry Gissing, ο πρώτος για στρατιωτική εκπαίδευση και ο δεύτερος για ψυχαγωγία.

Υπήρχαν επίσης και πέντε Αυστραλοί επαγγελματίες κωπηλάτες, με τον ιστορικό Scott Patterson να αναφέρει για τους τρεις από αυτούς. Ο ανθυπολοχαγός Syd Middleton από το Σίνδεϊ, και ο υπολοχαγός Keith Heritage του 19ου Τάγματος, από την Τασμανία, είχαν συμμετάσχει σε εθνικούς αγώνες ιστιοπλοΐας της Αγγλίας «England’s Henley Regatta» και στους Ολυμπιακούς Αγώνες 1912 πριν τον πόλεμο.

Μπορεί αυτοί οι δύο να μηn έκαναν κωπηλασία στο Μούδρο, όμως ο 29χρονος στρατιώτης Thomas Whyte του 10ου Τάγματος, όταν έφτασε στη Λήμνο το Μάρτιο ήταν από τους πρώτους που προσφέρθηκε να περνάει με βάρκα στην απέναντι ακτή τους στρατιώτες των πολεμικών πλοίων που είχαν αράξει στον Κόλπο του Μούδρου. Όπως περιγράφει ο Patterson, μετέφεραν στρατιώτες, μηνύματα από πλοίο σε πλοίο καθώς και πολεμοφόδια από τη στεριά.

Τούρκοι στρατιώτες αιχμάλωτοι κατά τη διάρκεια της Εκστρατείας, υπό γαλλική φρούρηση. Φώτο: Lemnos, 1915. Photo Lieutenant Ernest Brooks. IMW (London)

Πριν τον πόλεμο, ο Thomas έκανε κωπηλασία στο St Peter’s Anglican College της Αδελαΐδας καθώς και στην Κωπηλατική Λέσχη της Αδελαΐδας. Στα γράμματα που έστελνε από τη Λήμνο στους δικούς του στην Αυστραλία περιγράφει την εκπαίδευση στον κόλπο του Μούδρου δύσκολη καθώς ασκούνταν σε δύσκολες συνθήκες και δυνατούς ανέμους, αφού έπαιρνε έως δύο ώρες να φτάσουν με βάρκα από το πλοίο στη στεριά.

Όμως και με ειδική άδεια έκαναν το γύρο του Κόλπου, θαυμάζοντας τα μεγάλα πολεμικά πλοία που είχαν αγκυροβολήσει εκεί όπως το πολεμικό HMS Queen Elizabeth.

Η μοίρα το έφερε ο Thomas να είναι στην ομάδα εθελοντών που μετέφεραν με τη βάρκα στρατιώτες ΑΝΖΑCs στις ακτές της Καλλίλοπης. Μάλιστα, περιέγραφε το συναίσθημα παρόμοιο με εκείνο που τον διακατείχε πριν από κάθε μεγάλο κωπηλατικό αγώνα. Εκεί τον βρήκε το βόλι του εχθρού, στα νερά του Βορείου Αιγαίου, όπου τραυματίστηκε θανάσιμα επί τω έργω, αδύνατον να προφυλαχθεί.

Άφησε την τελευταία του στο πλωτό νοσοκομείο και η σορός του ποντίστηκε στη θάλασσα. Στην επιστολή που έστειλε στην οικογένεια του Τhomas, o φίλος του στρατιώτης Arthur Blackburn, έγραφε ότι «το θάρρος και η δύναμη του Τhomas συντέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στην αποβίβαση των στρατευμάτων με το λιγότερο δυνατό κόστος σε ανθρώπινες ζωές».

Τραυματίες και υπό ανάρρωση στρατιώτες των ANZACs, διαφόρων τμημάτων. Διακρίνονται και Γάλλοι στρατιώτες, Στο βάθος το παλιό κάστρο Sedd el Bahr στην Καλλίπολη. Φώτο: Lieutenant Ernest Brooks. IWM (London)

Ένας άλλος Αυστραλός κωπηλάτης που αποβιβάστηκε στην Καλλίπολη και τραυματίστηκε, επίσης, θανάσιμα ήταν ο 22χρονος στρατιώτης Ralph Berryman από τη Μελβούρνη, που ήταν μέλος της κωπηλατικής λέσχης Hawthorn πριν τον πόλεμο. Ο Ralph τραυματίστηκε στην Κριθιά και ξεψύχησε στη Λήμνο τον Ιούνιο όπου και θάφτηκε στο στρατιωτικό νεκροταφείο ανατολικά του Μούδρου. Το όνομά του χαράχθηκε στο Μνημείο της Κωπηλατικής Λέσχης Hawthorn.

Ο πέμπτος Αυστραλός κωπηλάτης που αποβιβάστηκε στη Λήμνο κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης ήταν ο Francis Septimus Kelly από το Σίδνεϊ. Εκείνος έκανε κωπηλασία στον Κόλπο του Μούδρου πριν την αποβίβαση στην Καλλίπολη και επέστρεψε στο στρατόπεδο μετά την εκστρατεία.

Έλληνες και στρατιώτες των συμαχικών δυνάμεων στο Μούδρο κατά τη διάρκεια της Εκστρατείας στα Δαρδανέλλια. Φώτο: [c1915-16]”, Press Photograph, French National Library

Έχοντας μορφωθεί στην Αυστραλία και την Αγγλία, συμμετείχε σε κωπηλατικούς αγώνες με την Ολυμπιακή Ομάδα Κωπηλασίας της Βρετανίας η οποία και κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 1908. Και παρ’ ότι δεν έκανε κωπηλασία στη Λήμνο, ίσως να ζήλευε τους Έλληνες ψαράδες που πηγαινοέρχονταν με τις βάρκες τους στον Κόλπο του Μούδρου.

Η κωπηλασία συνέχισε να είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία των ANZACs στην Ελλάδα και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί αιχμάλωτοι στρατιώτες δραπέτευσαν με τη βοήθεια των ντόπιων που με βάρκες τους περνούσαν σε ασφαλή μέρη. Μία γνωστή ιστορία είναι του στρατιώτη “Skip” Welsh από το Frankston, που δραπέτευσε από τη Θεσσαλονίκη με τη βοήθεια των ντόπιων και πέρασε στη Μέση Ανατολή.

Σε κατοπινές του αναφορές είπε ότι υπό την καθοδήγηση ενός Έλληνα ιερέα από το Άγιο Όρος πέρασαν με μια μικρή βάρκα με κουπιά αυτός και άλλοι στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή.

Έτσι οι σύγχρονοι ήρωες συναντούν τον Οδυσσέα και τον Ιάσωνα της Ελληνικής Μυθολογίας στα ελληνικά και αυστραλιανά νερά και έχουμε να εμπνευστούμε και να μάθουμε πολλά από την ιστορία των ΑΝZACs.

Ο Jim Claven, πρώτος από δεξιά, με τους Lee Tarlamis OAM (δεύτερο από αριστερά) και τους Kris και Greg Stamboulidis, σε εκδήλωση στο Σύλλογο Κριθιάς στη Μελβούρνη. Φώτο: Krithian Association of Australia, 2019

*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, συγγραφέας και γραμματέας της Επιτροπής Lemnos Gallipoli Commemorative Committee από την ίδρυσή της. Ερευνά την ελληνική χροιά στην ιστορία των ANZACs και στις δύο χώρες για πολλά χρόνια και έχει γράψει το βιβλίο Lemnos & Gallipoli Revealed: A Pictorial History of the ANZACs in the Aegean, 1915-16. Για περαιτέρω έρευνα προτείνει το βιβλίο του Scott Patterson, The Oarsmen (Hardie Grant, 2019) και το ημερολόγιο του Frederick Septimus Kelly, The Lost Olympian of the Somme (edited by Cooksey and McKechnie, Blink, 2016). Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του ηλεκτρονικά στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Πηγή: neoskosmos.com